महामति श्री प्राणनाथजीको मुखार्विन्दद्वारा निसृत श्वीमृख
वाणीको संग्रहलाई नै श्वीमद्तारतम सागर अर्थात कुलजम स्वरूप
भनिन्छ । यसमा पूर्णब्रह्म परमात्मा श्रीकृष्णको स्वरूप दर्शन
गराईएको छ। यसैलाई सम्पूर्ण प्रणामी मन्दिरमा पूर्णब्रह
परमात्मा श्रीकृष्णको वाङ्गमय स्वरूपको रूपमा सिंहासनमा
विराजमान गराई विधिपूर्वक अष्ट प्रहर दैनिक सेवा-पूजा एव
पाठपारायण गरिन्छ । यस दिब्य ग्रन्थमा कुल ५२४ प्रकरणलाई
१८,७५५ चौपाईमा प्रस्तुत गरी १४ अध्याय-कितावमा समावेश
गरिएको छ। यस महान ग्रन्थ समन्वयात्मक ढङ्गबाट बिभिन्न
भाषा (हिन्दुस्तानी, गुजराती, सिन्धी, आदि) मा लेखिएको छ।

उक्त १४ अध्याय-किताबको संक्षिप्त परिचय यस प्रकार रहेको
छ।

१. रास :-

यस प्रथम भागमा ४७ प्रकरणलाई गुजराती भाषामा
९०७ चौपाई द्वारा यस भवसागर मोह-मायाको खेल, श्रीकृष्ण र

गोपीहरूको महारास लीला एवं आत्मा र परमात्माको सम्बन्धमा
वर्णन गरिएको पाइन्छ ।

२. प्रकाश :-

यस दोश्रो भागमा ३७ प्रकरणलाई १,०६२ चौपाई गुजराती
भाषामा र ३७ प्रकरण १,१८५ चौपाई हिन्दुस्तानी भाषामा जागृत

आत्मा र परमात्माको प्रेम प्राप्ति अनि आफ्ना सदगुरू प्रतिको
वियोग सम्बन्धमा वर्णन गरिएको पाइन्छ ।

३. षटक्रतु :-

यस तेश्रो भागमा १५ प्रकरण छन्‌ । त्यसलाई २३०

चौपाईद्वारा ६ क्रतुहरूमा एक वियोगिन आत्माले विरह भावमा
परमात्मा तथा आफ्ना सद्गुरुको वियोगमा पुकार गर्दै परमात्मा

प्राप्ति सम्बन्धमा वर्णन गरिएको छ ।

४. कलश :-

यस चौथो भागमा १२ प्रकरणलाई ५०६ चौपाई गुजराती
भाषामा र २८ प्रकरणलाई ७७१ चौपाई हिन्दुस्तानी भाषामा
आत्मा जागरणको बाटो, ब्रह्म सृष्टिद्वारा पूर्णत्रहमको खोज, श्री
तारतम महामन्त्रको प्राप्ति सम्बन्धमा वर्णन गरिएको पाइन्छ ।

५. सनन्ध :-

यस पाँचौ भागमा ४२ प्रकरण . छन्‌ त्यसलाई १,६९१
चौपाईद्वारा इस्लाम धर्म ग्रन्थ कुरानको स्पष्ट व्याख्या गरेर सो मा
देखिएका कुरीति एवं अन्ध विश्वासलाई खण्डन गर्दै वेद र
कतेवको समन्वयात्मक तत्व ज्ञान दर्शन सम्बन्धमा वर्णन गरिएको

छ।