बन्दो सतगुरु चरणको कर प्रेम प्रणाम ।

अशुभ हरण मङ्गल करन श्री देव्चन्त्रजी वाम ॥

महापुरुषहरूका जीवनीको बिषयमा लेख्नु यति सजिलो
छैन । तैपनि घेरै ब्यक्तिहरू लेख्छन्‌ । जब सम्म उनै
सहापुरुषहरूका चरणमा पूर्ण रुपमा श्रद्धा र विश्वासले
आत्मासमर्पण गरिदैन र उनकै जीवन रुपी तालमा डुबकी
मारिदैन, तबसम्म उहाँहरूको तारतम्यलाई जान्न र बुभ्न
सकिदैन । जब सम्म उक्त तारतम्य जान्न-बुभन सकिदैन तब
सम्म उक्त विषयमा बोल्त-लेख्न पनि कठिन छ।

निजानन्द स्वामी श्री देवचन्द्रजीको बारेमा पनि लेख्न
सजिलो छैन । तथापी नलेख्दा पनि त्यस्तो महानात्मालाई तपाईं
हामीले कसरी जान्न-बुभझन पाइन्छ ? यसकारण “चुप लागेर बस्तु
भन्दा केही भन्नु वेश” भने झैँ …… । यस संसारमा त्यस्ता धेरै
महापुरुषहरू छन्‌, जसले आफ्नो जीवनलाई नै उपदेशमय बनाएर
हामीलाई छोडिदिनु भएको छ । त्यस्ता धेरै महापुरुषहरू मध्ये श्री
निजानन्द स्वामी सदगुरु श्री देवचन्द्रजी महाराज अग्रगण्य
स्थानमा हुनुहुन्छ ।

वि.सं. १६३८ आश्विन चतुर्दशीको रात्री ब्राह्मी वेलामा
उहाँ यस भूमण्डलमा प्रकट हुनु भएको थियो । भारतवर्षको पवित्र
देश मारवाडको उमरकोट गाउँमा एक धर्मनिष्ठ पिता-माता
श्री मतुमेहता र कुँवरवाईबाट उहाँको प्रादुर्भाव भएको थियो ।
श्री देवचन्द्रजी दिन प्रतिदिन शुक्ल पक्षको चन्द्रमा झैं बढ्न लाग्नु

भयौ । जब उहाँको उमेर ५ वर्षको भयो, तब उहाँको मनमा क
को हुँ ? यो संसार के हो ? कहाँ वार, कहाँ पार ? जस्ता अनेकौ
अनौठो विचार धारा उठने गर्दथ्यो । एउटा ५ बर्षको बालकको
मनमा यस्तो भावनात्मक लहर उठ्नु कुनै साधारण कुरा होइन ।
हाम्रो उमेर कसैको २४-३५ वर्ष, कसैको ४०-५० वर्ष, कसैको
६०-७० बर्ष भएतापनि हाम्रो मनमा त कहिले पनि त्यस्तो बिचार
आएन । त्यस्तै श्री शंकराचार्यजीका मनमा पनि ५ बर्षकै उमेरमा
त्यस्तै भावनाका लहर उठने गर्दथ्यो । त्यसैले भन्नु हुन्थ्यो –
कोह कस्यात्ति बंगाट” यसै गरी उहाँले ७ बर्ष उमेरमा नै बेद
भाष्य गर्न शुरू गर्नु भएको थियो । त्यस्तै मिरावाईले ५ बर्षकै
उमेर देखि आफ्नो प्रेमको श्रृंखला श्री गिरधर गोपालसँग जोड्नु
भएको थियो । भगवान श्री रामचन्द्रजीको इतिहासले पनि यस्तै
बताएको छ । यस्तो विचारधारा, यस्तो भावनाहरू उसैको हृदयमा
प्रकट हुन्छ । जसका पूर्व स्मृति रहन्छ ।

सद्गुरु श्री देवचन्द्रजीको बारेमा के लेख्नु, उहाँ त स्वयं
प्रेमको प्रतिमूर्ति र परमानन्द स्वरुप हुनुहुन्थ्यो । प्रेमको बिषयमा
के लेख्नु ? प्रेम त अवर्णनीय छ, परम आनन्दमय छ ।
उदाहरणार्थ, यदि मलाई कुनै वस्तु प्राप्त गरेर आनन्द आउँछ भने,
त्यो आनन्दमय अनुभवलाई यथार्थमा वर्णन गर्न सकिदैन । त्यस्तै
सद्गुरु निजानन्द स्वामी स्वयं आनन्दमय स्वरुप हुनुभएकोले
उहाँको वर्णन शब्दमा बाँध्न सकिदैन । यस चराचर जगतमा, हाँस त धेरै हुन्छन्‌, तर
मानसरोवरबाट मोती चुनेर निकाल्ने त राजहाँस नै हुन्छ । उसैले
मिश्चित दूध र पानीलाई छुट्याउन सक्छन्‌ । त्यसैगरी, सद्गुरुको
प्रेम सरोवरबाट मोती उसैले चुन्न सक्छ, जसले उहाँ जस्तै

पूर्णब्रह्म परमात्मा श्रीकृष्णको अनन्य भक्त भै उहाँको दिब्य
श्रीचरणमा श्रद्धा एवं भक्तिको पुष्पाञ्जली समर्पित गर्छन्‌ ।

श्री देवचन्द्रजी शैशवावस्थामानै परमतत्व परमात्माको
खोज गर्न घरबाट निस्कनु भयो । मारवाड जस्तो देश, जहाँ
पानीको अभाव रेतीली भूमि, उजाड रेगिस्थान, जुन बाटोमा एक्लै
हिड्न सकिंदैन । रातीको समय, निर्जन स्थान, चारै तर्फ सघन
वन-जङ्गल, निशाचारी पशु-पंक्षी, जङ्गली जनावरहरुको गर्जना ।
कहीँ हाथीको चित्कार त कहीं शेरको गर्जना । चारैतर्फ
अन्धकार । यस्तो भयंकर डरलाग्दो परिस्थिति, त्यसमा पनि
तीब्रवेगको हुरीवतास । यस्तो प्रतिकुल परिस्थितिमा बालक
श्री देवचन्द्रजी अगाडि बढ्ने कोशिष गर्दै हुनुहुन्थ्यो । एक त
बालुवाको बाटो भएकोले गोडा पछि-पछि सर्थ्यो भने दोश्चो मनमा
डर हुँदा कहीं बाटो पत्तालाग्दैनथ्यो । एक्लो बालक, निर्जनवन,
निसपट्ट अंध्यारो, तैपनि उहाँलाई त्यति डर लागेको थिएन । तर
उक्त भंयकर परिस्थितिको वर्णन सुन्दा हामीलाई डर लाग्दछ ।
यस्तो भयंकर परिस्थितिमा पनि उहाँको मन परम तत्व श्रीकृष्ण
मुरली मनोहरको खोजीमा मग्न थियो । त्यसको प्रतिफल यो भयो
कि – उहाँलाई श्रीकृष्ण परमात्माले सिपाहीको भेषमा प्रत्यक्ष
दर्शन दिनु भएर त्यस्तो अप्ठ्यारो बाटो पार गराई दिनु भयो ।
श्रीकृष्ण परमात्माले सिपाहीको भैष यस कारण लिनु पस्यो कि –
त्यस समयमा सिपाहीले नै मानिसलाई सुरक्षाको भावना उत्पन्न
गराउन सक्दथ्यो ।